Het strijkkwartet

Ook vandaag drie werken van Caroline Shaw, Ritornello, Three Essays en The Evergeen. Het eerste is een deconstructie van een ritornello uit Monteverdi’s Orfeo. Het tweede bestaat uit een drietal oefeningen in vormen communicatie en miscommunicatie. En het derde is een eerbetoon aan een specifiek type boom, de Evergreen. In elk van de werken laat Shaw horen hoe zij heden en verleden in een even toegankelijke als soms ook raadselachtige muziek bijeen weet te brengen. Caroline Shaw (*1982) – Ritornello 2.sq.2.j.a. (2015) Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: New Amsterdam/Nonesuch Caroline Shaw (*1982) – Three essays (2018) Nimrod, 2. Echo, 3. Ruby Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: Nonesuch Caroline Shaw (*1982) – The Evergreen (2020) * Moss, 2. Stem, 3. Water, 4. Root Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: Nonesuch

Lera Auerbach is een multitalent, dat met even groot gemak voor een groot orkest haar eigen werken dirigeert als op tentoonstelllingen staat met haar schilderkunst en beeldhouwwerken, als een naam heeft gemaakt als dichter. Zij week al jong uit naar de VS. Haar Derde strijkkwartet ‘Cetera desunt’ uit 2006 heeft zij zelf een Sonnet voor strijkkwartet genoemd. Caroline Shaw speelt met heden en verleden, met muziek ook als manier van communiceren. Zij gebruikt daarbij geregeld voorbeelden uit het verleden, die ze echter uit hun context haalt en anders dan verwacht weer in elkaar zet. In   Entr’acte uit 2011 horen we een menuet van Haydn uit opus 77 nr. 2, Valencia is de weergave van een feloranje sinaasappel, en Plan & Elevation is een muzikale weerslag van het landgoed van Dumbarton Oaks in Washington DC. Lera Auerbach (*1973) – Cetera desunt ‘Sonnet for string quartet no.3’ (2006) Dicis et non es, 2. Sic ego non sine te, 3. Dicis et non facis, 4. Nec tecum vivere possum, 5. Adventatis asinus, 6. Si vis pacem, 7. Non omnia moriar, 8. Cetera desunt          Uitvoerenden: Petersen Quartett          CD: Capriccio Caroline Shaw (*1982) – Entr’acte (2011) Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: New Amsterdam/Nonesuch Caroline Shaw (*1982) – Valencia (2012) Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: New Amsterdam/Nonesuch Caroline Shaw (*1982) – Plan & Elevation (2015) The ellipse, 2. The Cutting Garden, 3. The Herbaceous Border, 4. The Orangery, 5. The Beech Tree Uitvoerenden: Attacca Quartet CD: New Amsterdam/Nonesuch  

Toen hij amper 24 jaar oud was, trad Thomas Adès international razend snel op de voorgrond met zijn eerste opera Powder her face. Een jaar eerder, in 1994, schreef hij zijn eerste werk voor strijkkwartet, de suite Arcadiana. Zoals de titel al aangeeft is het inderdaad een idyllisch werk geworden. Het Tweede strijkkwartet van JamesMacMillan ontstond in 1998 met de titel “Why is this night different?” Dit verwijst naar de Seideravond. In vier aaneensluitende delen heeft MacMillan in dit kwartet motiefjes verwerkt uit zijn kindertijd, uit de rituelen thuis. De muziek is tegelijk zeer expressief als uitermate contrastrijk. The Four Quarters uit 2010 is het tweede strijkkwartet van Thomas Adès. Het werk is een weergave van vier momenten van een etmaal, Nightfalls (avondschemering), Morning Dew (ochtenddauw), Days (overdag) en The Twenty-Fifth Hour(het vijfentwintigste uur, dat buiten de tijd valt). Thomas Adès (1971) – Arcadiana, opus 12 (1994) * Venezia notturno, 2. Das klinget so herrlich, das klinget so schön, 3. Auf dem Wasser zu singen, 4. Et… (tango mortale), 5. L’Embarquement Uitvoerenden: Calder Quartet CD: Signum Records James MacMillan (1959) – Strijkkwartet nr. 2 “Why is this night different” (1998) Uitvoerenden: Emperor Quartet CD: BIS Thomas Adès (1971) – The Four Quartets (2010) * Nightfalls, 2. Morning Dew, 3. Days, 4. The Twenty-fifth Hour Uitvoerenden: Calder Quartet CD: Signum Records

Bij de Britse componist Michael Nyman bestaat een hechte band tussen concertmuziek en theater- of filmmuziek. Nymans Vierde strijkkwartet is gebaseerd op  het omvangrijke solovioolwerk Yamamoto Perpetuo en nauw verbonden is aan de Schotse volksmuziek. Maar ook andere van zijn werken hebben hun stempel gedrukt op dit kwartet, zoals het pianowerk Virgin on the Roof, dat weer een onderdeel is van de filmmuziek voor de biografische film over Dora Carrington van Christopher Hampton. In Re Don Giovanni werd aanvankelijk in 1977 voor Nymans eigen band geschreven en later, in het Mozartjaar 1991, bewerkt voor strijkkwartet. Het werk verwijst naar het bekende ‘cataloguslied’ van Leperello uit Don Giovanni. De Miserere Parafrase is afkomstig uit de film The Cook, the Thief, his Wife and her Lover van Peter Greenaway uit 1989. Michael Nyman (1944) – Strijkkwartet nr. 4 (1995) Uitvoerenden: The Smith Quartet CD: Michael Nyman Records Michael Nyman (1944) – In Re Don Giovanni (1977) Uitvoerenden: Lyric Quartet CD: Decca Michael Nyman (1944) – Miserere Paraphrase (1989/91) Uitvoerenden: Lyric Quartet CD: Decca

Tegen het einde van de jaren zestig kwam vooral in de Verenigde Staten een stroming op gang, die van de graduele proces-muziek, bij ons ook wel bekend als de ‘minimal music’. We hebben het dan over componisten als Steve Reich en Philip Glass. Hun muziek staat in het programma centraal, drie kwartetten Glass gecomponeerd tussen 1983 en 2014 en één van Reich uit 1998. De vroege werken van Glass zijn nauw aan het theater en de film verbonden, dat van Reich aan de mogelijkheden live muziek en opgenomen (pre-recorded) muziek bij een te brengen.   Philip Glass (1937) – Strijkkwartet nr. 2 “Company” (1983) Uitvoerenden: Quatuor Molinari CD: Les disques ATMA Philip Glass (1937) – Strijkkwartet nr. 3 “Mishima” (1985) * 1957-Award Montage, 2. November 25-Ichigaya, 3. 1934-Grandmother and Kimitake, 4. 1962-Body Building, 6. Mishima/Closing Uitvoerenden: Quatuor Molinari CD: Les disques ATMA Steve Reich (1936) – Triple Quartet (1998)             Uitvoerenden: Mivos Quartet             CD:  Deutsche Grammophon Philip Glass (1937) – Strijkkwartet nr. 7 (2014) Uitvoerenden: Quatuor Molinari CD: Les disques ATMA

Chiel Meijering was in de jaren zeventig en tachtig nogal een buitenbeetje tussen de vaderlandse modernisten. In de “Girls Collection draagt elk deel de naam van een bekende film- of popster, en een enkele maal iemand uit de naaste omgeving van de componist. Meijering heeft daarbij zo mogelijk gebruik gemaakt van specifieke technieken die iets over het karakter of werk van de geportreteerde kunnen aanreiken. Ter aanvulling twee losse werken voor kwartet, Caixa de Dolcos en Light at the End of the Tunnel, beide gecomponeerd voor het Matangi Kwartet. Chiel Meijering (1954) – The Girls Collection (1998-2007) Kiss of Fire, 2. Gwyneth Paltrow, 3. Dolly Parton, 4. Huba, 5. Marilyn Monroe, 6. Madonna, 7. Adriana Sklenarikova, 8. Naomi Campbell, 9. The Witch of New Orleans, 10. Annette Bergman, 11. Angelina Jolie, 12. Alyssa Milano, 13. Brigitte Bardot, 14. Cicciolina Uitvoerenden: Mondriaan Kwartet CD: Basta Music Chiel Meijering (1954) – Caixa de Dolcos (2009) Uitvoerenden: Matangi Quartet          CD: Challenge Classics Chiel Meijering (1954) – Light at the End of the Tunnel (2020) Uitvoerenden: Matangi Quartet Opname: Podium Witteman

Vandaag besteden we aandacht aan het Vierde en laatste strijkkwartet van de jonggestorven Franse componist Olivier Greif. In dit kwartet kwartet zijn deze ervaringen van zijn vader in Auschwitz en de moord op een groot deel van zijn familie duidelijk te horen. Maar ook een totale overgave aan elke inval, in welke stijl en met welke techniek dan ook; oud en nieuw, tonaal en atonaal worden door elkaar gegooid. Greif heeft zijn Vierde kwartet de ondertitel “Ulysses” meegegeven, waarmee hij doelde op de gelijknamige roman van James Joyce. De rol die het antisemitisme daarin speelt, zoals in het uit de 18e eeuw afkomstige liedje The Jew’s daughter,hem zeker gegrepen hebben. De resultaten daarvan zijn zowel in het eerste als het laatste deel te horen. In het laatste deel combineert Greif een zestiende eeuws madrigaal met een Kaddisj voor de doden. Olivier Greif (1950-2000) – Strijkkwartet nr. 4, opus 360, ‘Ulysses’ (2000) The Jew’s Daughter, 2. …Among the Dead, 3. (Ghost) Lengser Midang – “Le Délégué De La Population Paré Du Costume Du Cour”, 4. Boubonnais!, 5. Night Hunt (Paris 13 Septembre 1999), 6. Hoopsa, Boyaboy, Hoopsa!, 7. Amaryllis    Uitvoerenden: Ensemble Syntonia    CD: Triton

In het kwartetwerk van John Luther Adams ontbeekt de in het strijkkwartet zo gebruikelijke dialoog tussen de vier instrumenten. Zijn tweede strijkkwartet, ‘untouched’ uit 2015, is exact wat de titel aangeeft, namelijk een werk waarin de musici het zwart van de toets (waarover de snaren gespannen zijn) niet aanraken. Zij spelen louter losse snaren of natuurlijk harmonischen of boventonen, dat wil zeggen flagoeletten. Het kwartet Lines made by Walking uit 2019 is ontstaan naar aanleiding van Adams’ vele wandelingen door de natuur, met ditmaal het wandelen zelf als onderwerp. Het werk is opgebouwd uit tempocanons in vijf tot zeven lagen. Door dat weefsel van klanken trok hij verschillende paden. Een fascinerend proces met een even zo fascinerend resultaat. John Luther Adams (1953) – untouched (2015) * Rising, 2. Crossing, 3. Falling Uitvoerenden: JACK Quartet CD: Cold Blue Music John Luther Adams (1953) – Lines Made by Walking (2019) * Up the Mountain, 2. Along the Ridges, 3. Down the Mountain Uitvoerenden: JACK Quartet CD: Cold Blue Music

Het strijkkwartet Everything that rises van John Luther Adams is een ‘chip’ van een eerder nog omvangrijker werk, Sila: The Breath of the World voor koor en orkest. De titel van het kwartet verwijst naar de veel voorkomende stijgende beweging van zijn materiaal. Over het kwartet merkte hij daarbij op: “In dit nieuwe werk heb ik het constante stijgen gecombineerd met het ideaal van een eeuwigdurende versnellingscanon dat ik meer dan vijftig jaar geleden voor het eerst verkende in dat vroege percussiestuk.” John Luther Adams (1953) – Everything that rises (2017)             Uitvoerenden: JACK Quartet             CD: Cold Blue Music

De Amerikaan John Luther Adams was tot voor tien jaar geleden in onze contreien nauwelijks bekend en werd nogal eens verward met de zes jaar oudere John Adams. John Luther Adams Woonde vier decennia in Alaska en daarna grotendeels in de Sonoran woestijn in Mexico. Zo is de natuur een vanzelfsprekend onderdeel van zijn muziek geworden. Het strijkkwartet Waves & Particles  is “geïnspireerd door kwantumfysica, fractale geometrie en ruis – deze functioneren als elementaire metaforen in mijn muziek.” Het korte werk Dream of the Canyon Wren is een ode aan een bijzonder vogeltje, het kloofwinterkoninkje, dat Adams in de woestijn is tegen gekomen. John Luther Adams (1953) – Waves & Particles (2021) * Particle Dust, 2. Spectral Waves, 3. Velocity Waves, 4. Triadic Waves, 5. Murmurs in a Chromatic Field, 6. Particles Rising Uitvoerenden: JACK Quartet CD: Cold Blue Music John Luther Adams (1953) – Dream of the Canyon Wren (2013) Uitvoerenden: JACK Quartet CD: Cold Blue Music